Thực tiễn hoạt động trợ giúp pháp lý cho phụ nữ

- Nghiên cứu, thực hiện lồng ghép giới trong hoạt động TGPL. Cục TGPL nghiên cứu xây dựng tài liệu hướng dẫn bình đẳng giới và lồng ghép giới trong hoạt động TGPL và tổ chức tập huấn trang bị kiến thức về bình đẳng giới cho người thực hiện TGPL, đồng thời tổ chức thực hiện thí điểm lồng ghép giới trong hoạt động TGPL tại 5 tỉnh.

- Đẩy mạnh hoạt động TGPL cho người được TGPL nói chung và cho phụ nữ nói riêng. Sau gần 13 năm hình thành và phát triển, các tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý đã thực hiện trợ giúp pháp lý bằng các hình thức khác nhau (tư vấn pháp luật, tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng, hòa giải, hướng dẫn thủ tục hành chính, khiếu nại) trong tất cả các lĩnh vực pháp luật cho hơn 1,3 triệu lượt người (hơn 48% là phụ nữ), trong đó có59,7% người nghèo, 14,9% người có công với cách mạng, 3,8% người dân tộc thiểu số, 5,2% trẻ em và 6,4% người thuộc các nhóm đối tượng khác (người tàn tật, bị nhiễm HIV,...). Riêng 06 Văn phòng TGPL cho phụ nữ trung bình mỗi năm thực hiện TGPL cho gần 3.500 phụ nữ.

Kết quả qua 4 năm thực hiện Dự án "Hỗ trợ hệ thống TGPL ở Việt Nam giai đoạn từ năm 2006 đến 2009", các Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước 63 tỉnh, thành phố trên cả nước đã thực hiện được 411.120 vụ việc trợ giúp pháp lý cho 432.350 người, trong đó thực hiện được 190.594 vụ việc trợ giúp pháp lý cho phụ nữ. Tỷ lệ vụ việc trợ giúp pháp lý cho phụ nữ ở các Trung tâm đều tăng lên. Điển hình tại Bến Tre, năm 2006 tỷ lệ người được trợ giúp pháp lý là nữ chiếm 37,3%, năm 2007 tỷ lệ này tăng lên 51,4%; tại Thanh Hóa tỷ lệ này là 35,6% (năm 2006) và 44,7% (năm 2007). Năm 2007, tại 05 tỉnh thực hiện thí điểm lồng ghép giới có 3.248 phụ nữ được trợ giúp pháp lý, năm 2008 con số này tăng lên 4.160. Theo báo cáo của một số Trung tâm (Bến Tre) cho thấy, trong tổng số vụ việc trợ giúp pháp lý hàng năm, có trên 30% đối tượng trợ giúp pháp lý là phụ nữ bị bạo hành, phụ nữ nghèo trong các vụ án ly hôn, tranh chấp dân sự, phụ nữ bị xâm hại tình dục hoặc là đại diện hợp pháp của trẻ em bị xâm hại tình dục v.v... Theo các Trung tâm, mức độ hài lòng của phụ nữ được trợ giúp pháp lý đã được tăng lên do người thực hiện trợ giúp pháp lý đã chú ý hơn đến sự nhạy cảm về giới trong quá trình thực hiện trợ giúp pháp lý. Với số lượng vụ việc do các Trung tâm thực hiện hàng ngày cho các đối tượng là phụ nữ, trẻ em cho thấy, các Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước có vai trò quan trọng trong việc thực hiện các hoạt động trợ giúp pháp lý cho phụ nữ nói chung và cho phụ nữ là nạn nhân của bạo lực gia đình và buôn bán phụ nữ nói riêng.

- Thực hiện trợ giúp pháp lý cho nạn nhân bị buôn bán trong khuôn khổ một số Dự án. Thực hiện Quyết định số 312/2005-QĐ-TTG ngày 30/11/2005 và Quyết định số 17/2007/QĐ-TTg ngày 29/01/2007 của Thủ tướng Chính phủ, các Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước đã phối hợp với các cơ quan: Bộ đội biên phòng, Công an, Hội phụ nữ, Lao động - Thương binh và xã hội thực hiện trợ giúp pháp lý cho phụ nữ là nạn nhân bị buôn bán trở về. Cục Trợ giúp pháp lý đã ưu tiên thực hiện các Dự án hợp tác quốc tế có hợp phần về trợ giúp pháp lý cho phụ nữ, trẻ em bị buôn bán tại các tỉnh được coi là điểm nóng về tội phạm này (các tỉnh có chung đường biên giới với Trung Quốc và Campuchia).

Dự án “Phòng chống buôn bán phụ nữ, trẻ em và tăng cường bảo vệ nạn nhân bị buôn bán” giai đoạn 2005 - 2007 do Quỹ Châu Á tài trợ được thực hiện tại Cục Trợ giúp pháp lý và 03 Trung tâm trợ giúp pháp lý thuộc 3 tỉnh: Quảng Ninh, Cần Thơ, An Giang với các mục tiêu: bảo vệ tốt hơn nạn nhân bị buôn bán và đáp ứng nhu cầu cơ bản của nạn nhân qua việc cung cấp những dịch vụ trợ giúp pháp lý cho các nạn nhân là phụ nữ, trẻ em bị buôn bán; tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan của Chính phủ và các tổ chức quần chúng liên quan tới việc bảo vệ nạn nhân bị buôn bán tái hòa nhập cộng đồng; Nâng cao nhận thức cũng như hiểu biết về pháp luật của người dân thông qua các lớp tập huấn pháp luật cho Nhóm hỗ trợ cộng đồng và người dân về pháp luật.

Các hoạt động trợ giúp pháp lý miễn phí đa dạng đã được triển khai ở các phạm vi khác nhau như: tư vấn pháp luật, tham gia đại diện, bào chữa, bảo vệ quyền lợi, đại diện ngoài tố tụng, kiến nghị về việc thi hành pháp luật, hoà giải, tổ chức sinh hoạt các Câu lạc bộ trợ giúp pháp lý và tổ chức tuyên truyền về phòng chống buôn bán người nhằm nâng cao nhận thức pháp luật và ý thức cảnh giác trong cộng đồng dân cư đối với tội phạm buôn bán người. Kết quả thực hiện Dự án Quỹ Châu Á (giai đoạn 2005 – 2007), trong vòng 2 năm, 03 Trung tâm thực hiện Dự án (Quảng Ninh, Cần Thơ và An Giang) đã thực hiện được 602 vụ việc cho trên 600 nạn nhân bị buôn bán, trong đó Quảng Ninh thực hiện được 527 vụ (507 vụ tư vấn, 12 vụ đại diện, 8 vụ kiến nghị), Cần Thơ thực hiện được 64 vụ (63 vụ tư vấn, 1 vụ đại diện), An Giang thực hiện được 11 vụ tư vấn pháp luật.

Tại tỉnh Quảng Ninh, các nạn nhân chủ yếu được cơ quan Biên phòng giải cứu hoặc tiếp nhận trao trả từ Trung Quốc. Với sự phối hợp chặt chẽ của cơ quan Biên phòng, Trungtâm trợ giúp pháp lý tỉnh Quảng Ninh đã tiếp xúc, hỗ trợ trực tiếp và tiếp nhận giải quyết vụ việc cho nạn nhân ngay tại cửa khẩu hoặc thụ lý vụ việc để giải quyết. Tại tỉnh Cần Thơ, Trung tâm trợ giúp pháp lý cũng đã phối hợp chặt chẽ với các cơ quan tiến hành tố tụng, Hội Liên hiệp phụ nữ để trợ giúp cho nạn nhân. Đối với tỉnh An Giang, thực tế số lượng nạn nhân bị buôn bán qua cửa khẩu biên giới Campuchia rất nhiều, tuy nhiên, công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm buôn bán người nói chung và công tác trợ giúp pháp lý cho nạn nhân nói riêng còn gặp rất nhiều khó khăn do những yếu tố khách quan, chủ quan và đặc biệt là tâm lý e ngại, không dám đấu tranh chống tội phạm và mặc cảm của nạn nhân.

Trong 6 tháng cuối năm 2009, hoạt động trợ giúp pháp lý cho nạn nhân bị buôn bán được Dự án IOM tài trợ, hỗ trợ cho khoảng 40 vụ việc thông qua một hợp phần nhỏ, nhưng các Trung tâm bám sát địa bàn có các nạn nhân mới trở về, đã thực hiện được trên 100 vụ việc trợ giúp pháp lý cho nạn nhân (trong đó Hà Giang có số lượng vụ việc nhiều nhất: 40 vụ, Hải Phòng: 14 vụ, Quảng Ngãi: 5 vụ. Một số tỉnh khác như: Quảng Nam, Thanh Hoá, Phú Thọ, Điện Biên, Hậu Giang v.v..., các Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước cũng đã thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý cho nạn nhân).

Qua kết quả thực hiện của các Trung tâm cho thấy, các vụ việc chủ yếu được thực hiện với hình thức tư vấn pháp luật, trong đó tập trung giúp nạn nhân tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong việc đăng ký lại hộ khẩu, hộ tịch, đăng ký khai sinh cho con, vay vốn ngân hàng người nghèo, xử lý các tranh chấp về quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà, quyền thừa kế, ly hôn, v.v... phát sinh trong và sau quá trình nạn nhân bị buôn bán.

Về cơ bản, các vụ việc trợ giúp pháp lý cho phụ nữ, trẻ em là nạn nhân bị buôn bán được các nhà tài trợ rất quan tâm trong sự cân đối chung với thực tế thực hiện các vụ việc trợ giúp pháp lý khác. Mặc dù vậy, các Dự án này đều đã kết thúc và mới chỉ được thực hiện ở phạm vi hẹp và thời hạn ngắn.

Ngoài việc thực hiện TGPL để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được trợ giúp pháp lý, các tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý đã tham gia phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua hoạt động trợ giúp pháp lý cụ thể, tổ chức các lớp nói chuyện pháp luật, phát tờ gấp pháp luật, sổ tay pháp luật cho phụ nữ, nhằm nâng cao trình độ hiểu biết pháp luật và ý thức pháp luật để họ ứng xử phù hợp với pháp luật, thực hiện pháp luật và tự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
-----------------------------------

(1. Khái niệm trợ giúp pháp lý . 2. Đặc điểm trợ giúp pháp lý ở Việt Nam. 3. Mô hình trợ giúp pháp lý ở Việt Nam)