Rằm tháng bảy – ngày lễ xá tội vong nhân, mùa Vu lan báo hiếu
Ngày nay khi đọc bài ca dao cổ:
“Tháng Giêng ăn Tết ở nhà
Tháng Hai trồng đậu, Tháng Ba trồng cà
…
Tháng Sáu buôn nhãn bán trăm,
Tháng Bảy ngày Rằm xá tội vong nhân
… “
không ít bạn trẻ đặt câu hỏi: tại sao lại gọi ngày Rằm tháng Bảy là ngày “xá tội vong nhân”? Với bài viết này, hy vọng các bạn sẽ hiểu thêm về nguồn gốc, ý nghĩa của ngày Rằm tháng Bảy.
Theo sách “Phật học phổ thông” của cố Hòa Thượng Thích Thiện Hoa, Thành Hội Phật giáo TPHCM, xuất bản năm 1992: Đại đức Mục Kiền Liên là vị đồ đệ của Phật Thích Ca có bà mẹ tên là Thanh Đề bị bệnh nặng lâu ngày, thuốc thang mãi không khỏi, chỉ còn da bọc xương. Đại đức Mục Kiền Liên cầu Phật và được Phật cho hay” “Mẹ ông do lòng dạ độc ác tham lam mà bị ác giả ác báo - bị bệnh, tuy ông là người con đại hiếu thảo với bà, nhưng mình ông không thể xoay chuyển được tình cảnh, ông phải nhờ oai thần của chúng tăng trong mười phương mới cứu độ được mẹ ông”. Nghe lời Phật dạy, đến ngày Chư Tăng hoàn thành ba tháng an cư, Mục Kiền Liên thành tâm kính lễ trai tăng (lễ mời các sư ăn cơm chay) và được các sư cứu mẹ thoát nạn thoát nạn - Lễ này được gọi là lễ Vu Lan (phiên âm từ tiếng Phạn: Sancrit Ullambana, dịch chữ Hán là “Đảo huyền”, nghĩa đen là cởi trói cho người có tội bị treo ngược lên cành cây, một hình phạt xưa ở Ấn Độ, ý nói bà mẹ Mục Kiền Liên bị trọng bệnh như thế không khác gì bị treo ngược cành cây).
Cũng theo cuốn “Một số tôn giáo ở Việt Nam” của Nhà xuất bản Tôn giáo ấn hành năm 2005, thì Mục Kiền Liên sau khi tu đắc đạo, thấy mẹ mình phải chịu khổ hình nơi âm phủ, để báo hiếu mẹ, Mục Kiền Liên đã xin với Phật Thích ca làm lễ cứu mẹ khỏi khổ hình. Từ đó ngày 15 tháng 7, ngày mà Mục Kiền Liên làm lễ cứu mẹ được gọi là ngày lễ truyền thống của Phật giáo để báo hiếu với cha mẹ, ông bà, tổ tiên.
Lại nói thêm về lễ Vu Lan: thời Phật tại thế, không có chùa như ngày nay, các sư phải đi lưu động mọi nơi truyền giáo, giảng đạo. Vào những tháng mùa mưa, đường xá ngập lụt, các nhà sư phải tìm nơi cao ráo tập trung để học tập, gọi là An Cư. Lệ ba tháng an cư của các sư được duy trì cho đến nay (ở Việt Nam, từ 15-4 đến 15-7 âm lịch hàng năm, ở Ấn Độ mùa mưa kết thúc chậm hơn vào 15-9). Vu Lan là lễ báo hiếu, báo hiếu ông bà, cha mẹ. Lời Phật dạy Đại đức Mục Kiền Liên về việc báo hiếu này gọi là Kinh Vu Lan. Sự báo hiếu không phải chỉ thực hiện mỗi năm vào lễ Vu Lan mà phải thực hiện thường xuyên trong cuộc sống, ghi tạc công ơn trời bể của cha mẹ khi còn sống cũng như khi đã chết. Trong lúc báo hiếu phải thành tâm, phải có quan niệm đúng đắn và sáng suốt về báo hiếu. Quan điểm báo hiếu của Phật học là không cần phải cố đẻ con trai để có người nối dõi tông đường, cũng không phải cố đẻ cho có nếp có tẻ, càng không phải khi cha mẹ ông bà chết mới phô trương ma chay theo kiểu “Sống mãi thì chẳng cho ăn, Khi chết mới vội làm văn tế ruồi” - mà phải săn sóc quan tâm đến cha mẹ khi cần, vâng lời cha mẹ nhưng không chiều theo ý sai trái của cha mẹ.
Tín ngưỡng bình dân cho rằng: ngày xá tội vong nhân là ngày bọn quỷ sứ được Diêm Vương tạm tha về cõi dương ăn lễ cùng của người dương thế rồi sau đó sẽ bị bắt trở lại cõi âm, cho nên mới có tục đốt vàng mã vào Rằm tháng Bảy để người âm có thể nhận những lễ vật mà người dương muốn gửi. Tục đốt vàng mã bắt nguồn từ thời Trung Quốc cổ đại, người ta chôn người sống cùng với người chết và một số đồ đạc để họ dùng nơi cõi âm; vì thế mới có chuyện ba anh em nhà Tử Xa là những quan đại thần bị chôn sống để hầu hạ phục dịch vua Tần Mục Công. Cổ lệ “Tuẫn táng” thật là man rợ, sau đó thay dần bằng cách làm hình nhân thế mạng, rồi đến tiền bạc, quần áo thật rồi đến đồ vàng mã.
Nhân dân ta tiếp nhận những tích truyện này nhưng đã mở rộng ra, biến thành lễ "xá tội vong nhân". Không chỉ là dịp lễ để tỏ lòng thành kính với các bậc sinh thành mà cúng tất cả các cô hồn nói chung. Người ta cho rằng, những ai khi sống phạm nhiều tội lỗi thì linh hồn sẽ bị xiềng xích chịu đày ải nơi địa ngục. Tuy nhiên, mỗi năm đến dịp rằm tháng Bảy, xiềng gông được mở để mọi cô hồn có dịp trở về dương thế gặp lại người thân, nhận tiền vàng, đồ ăn và quần áo. Mỗi năm một lần, mọi linh hồn, bất kể khi sống thế nào, đến ngày đó vẫn được "xá tội", được hưởng sự yêu thương của đồng loại. Nhà nhà mua sắm đồ vàng mã, nấu cháo loãng, rang bỏng ngô chuẩn bị cúng ngoài trời để đãi "ma đói" - những cô hồn vờ vật không có người thân cúng giỗ.
Như vậy, ngày Rằm tháng Bảy không chỉ là Ngày xá tội vong nhân - bỏ qua những ân oán, hướng về việc thiện mà còn là đại lễ để con cháu báo hiếu với ông bà, cha mẹ. Tương truyền, vào dịp Vu Lan, ai còn mẹ thì được cài lên ngực áo bông hồng đỏ, ai không còn mẹ thì cài lên áo bông hồng trắng…
Còn chưa muộn nếu bạn trẻ nào đó chưa kịp báo hiếu với ông bà, cha mẹ mùa Vu Lan trước, thì hãy bắt đầu từ mùa Vu Lan năm nay, để ta không phải ân hận khi một mùa Vu Lan nào đó, nhìn lại thì người sinh thành ra ta đã đi vào cõi vĩnh hằng khi ta chưa kịp đền đáp công lao trời bể của Người…
