Người giữ nghề dệt ở làng Kon Gu I

Theo chỉ dẫn của người trong làng, tôi không khó để tìm ra nhà của bà Y Tăk. Trong căn nhà cấp 4 cũ kỹ, những sản phẩm dệt được bà Y Tăk treo ngay ngắn trên tường. Trò chuyện với chúng tôi, bà nói “nếu ngừng dệt một ngày sẽ thấy đôi tay khó chịu, trong lòng bứt rứt”.

Qua dòng hồi ức, bà bảo rằng hồi còn nhỏ, từ sáng sớm khi thức giấc, bà quen với hình ảnh cha ngồi đan lát, tiếng nan tre sột soạt; mẹ ngồi dệt vải, tiếng con thoi đập vào khung gỗ lách cách. Trong con mắt tuổi thơ, hình ảnh người mẹ cần mẫn bên khung dệt thổ cẩm luôn là hình ảnh ấm áp, thân thương nhất. Lớn thêm chút nữa, khi biết chạy nhảy, Y Tăk thường hay ngồi nhìn mẹ dệt nhiều giờ đồng hồ.

Y Tăk thông minh, nhanh nhẹn, cô thường hỏi mẹ những gì mà mình chưa biết, quan sát và nhớ kỹ cách luồn từng sợi chỉ. Có lần, trong lúc đang dệt, mẹ bà ra ngoài có việc, vì quá thích dệt nên Y Tăk lẻn vào ngồi khung cửi. Y Tăk nhớ lại những kỹ năng mẹ thường làm khi mới ngồi vào khung cửi, rồi bắt chước làm theo. Tuy nhiên, đôi tay nhỏ bé vụng về cầm con thoi, những sợi chỉ không nghe theo lời Y Tăk, chúng không xếp vào hàng mà xáo trộn. Y Tăk sợ mẹ phát hiện, vội rời khỏi khung cửi, trả mọi thứ về lại vị trí ban đầu.

“Nhìn thì tưởng dễ, đến khi ngồi vào khung cửi dệt mới thấy khó, lúc ấy mới biết những người mẹ, người bà tốn nhiều công sức thế nào để dệt ra được tấm vải”- bà Y Tăk cười hiền.

Sau lần dệt lén không thành công, Y Tăk xin mẹ cho ngồi vào khung cửi và mong mẹ chỉ dạy cho mình. Nghe Y Tăk xin, mẹ vui lắm, cho con gái ngồi vào khung cửi, cầm tay hướng dẫn tận tình. Y Tăk sáng dạ, mẹ chỉ đến đâu nhớ đến đó. Qua vài lần, Y Tăk đã học được các kỹ năng dệt cơ bản.

Năm lên 12 tuổi, Y Tăk tự tay dệt được những tấm vải trơn, dệt được những chiếc khăn riêng cho bản thân mình. Lúc này, Y Tăk cũng phụ mẹ đảm đương lo nhiều việc trong nhà.

Tờ mờ sáng, khi cả nhà còn đang say giấc, Y Tăk đã lọ mọ thổi bếp, chuẩn bị cơm nước cho một ngày lao động dài. Khi bố mẹ lên rẫy, Y Tăk cũng theo chân. Đến khi xế chiều, người mẹ vào rừng tìm vỏ cây, rễ cây về nhuộm màu, Y Tăk cũng lặn lội đi theo.

“Ngày xưa để dệt được tấm vải, người Tơ Đrá tốn nhiều công sức. Để có sợi dệt, phụ nữ phải vào rẫy lấy quả bông về kéo sợi. Để có nhiều màu khác nhau, những người phụ nữ phải vào tận rừng sâu, vượt nhiều triền núi hiểm trở để lấy vỏ cây, rễ cây… giã nhỏ, đun nước để nhuộm màu cho sợi” - bà Y Tăk tâm sự.

Năm lên 18 tuổi, Y Tăk thành thạo trong việc kéo sợi, nhuộm màu, dệt được những tấm vải cỡ lớn, nhiều họa tiết khác nhau. Trong mắt của dân làng, Y Tăk là cô gái thùy mị, nết na mà bao đàn ông trong làng mong muốn làm vợ. Bởi ngày xưa, với người Tơ Đrá, phụ nữ biết dệt rất dễ bắt được chồng, là mẫu người đảm đang, chăm lo cho gia đình.