Từ “chữ thập đỏ” đến “ba đảm đang”

25/02/2010
Chúng ta đều biết Bác Hồ từng dạy: “Tiếng nói là một thứ của rất quý báu của dân tộc, chúng ta phải hết sức giữ gìn lấy nó, chớ để bệnh nói chữ lấn át nó đi”.

Báo Nhân dân được sự chỉ bảo, nhắc nhở thường xuyên của Bác, đã có những đóng góp đáng kể vào việc bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt nói chung và nói riêng trong việc dùng tiếng ta thay những từ Hán - Việt. Những tiếng Việt báo Nhân dân, thấy Bác dùng lần đầu trong bài viết, bài nói đều được coi trọng và đưa vào các bài, tin khác ngay trong số báo đăng bài của Bác hoặc từ số báo ra hôm sau, như: “vùng trời, vùng biển” chẳng hạn.

Bác đã nêu lên nhiều thí dụ về những tiếng ta sẵn có mà không dùng, lại mượn chữ nước ngoài. Chẳng hạn: ca vũ (hát múa), hỏa xa (xe lửa), phi cơ (máy bay)… Rồi Bác nói: “Và có hàng vạn cái mượn như vậy”...

Trường hợp “găng” hơn có lẽ là dịp báo Nhân dân lần đầu đăng trang nhất tin về hoạt động của Hội Chữ thập đỏ Việt Nam (trước đó, thường gọi là: “Hội Hồng thập tự Việt Nam”). Do thấy trong một bài báo của Người, Bác viết “Hội Chữ thập đỏ”, báo Nhân dân thấy rất hay liền chữa lại trên một bản tin gửi đến đăng báo. “Hội Hồng thập tự Việt Nam” thành “Hội Chữ thập đỏ Việt Nam”. Ngay buổi sáng báo ra, một cán bộ ở văn phòng hội này đến gặp và phàn nàn với Ban thư ký biên tập. Anh ấy nói đại ý: “Các anh làm thế này gây cho chúng tôi không biết bao khó khăn: phải làm lại biển treo ở trụ sở hội, phải bỏ đi và in lại tất cả giấy thư, phong bì và các giấy in sẵn khác, tốn kém rất nhiều! Được phép Ban biên tập, cán bộ Ban thư ký biên tập nói rõ báo Nhân dân làm theo Bác Hồ và thấy như vậy là rất hay, rất đúng văn phong của ta. Anh cán bộ của hội bèn “bớt giận”, rồi tỏ vẻ đồng tình và cảm ơn, ra về!

Một trường hợp khác, trái lại, được cơ quan có trách nhiệm hết sức hoan nghênh. Hồi chiến tranh chống Mỹ, sau khi đã một, hai lần đưa tin về phong trào “ba đảm nhiệm” do Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam phát động, báo Nhân dân hôm đó đăng xã luận kèm tin với những đầu đề in chữ đậm nét “Phong trào ba đảm đang”. Được biết, ngay sáng hôm ấy, một đồng chí lãnh đạo Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam gọi điện thoại đến “chất vấn” anh Hoàng Tùng vì sao lại đổi tên của phong trào. Anh Hoàng Tùng đã trả lời đồng chí ấy - cũng như tối hôm trước đã phổ biến cho chúng tôi - là Bác Hồ muốn dùng “Ba đảm đang” cho “Việt Nam hơn”. Ban Biên tập báo Nhân dân cũng như đồng chí lãnh đạo và cán bộ Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam rất tâm đắc với cách dùng từ thuần Việt của Bác Hồ.

Tôi nghĩ rằng chỉ một việc làm theo Bác Hồ, cố gắng dùng tiếng mẹ đẻ để giữ gìn và làm phong phú thêm tiếng Việt, để bảo đảm tính khoa học, dân tộc, đại chúng của nền văn hóa chúng ta, cũng là cả một cuộc phấn đấu gian khổ không những đối với mỗi người mà còn đối với cả xã hội.

(Trích bài “Bác Hồ chống bệnh nói chữ” của Nguyễn Đức Thi)

TÂM ĐIỂM

CÁC ĐỀ ÁN

Video