Người giữ hồn và nâng tầm thổ cẩm của đồng bào Giẻ Triêng

Người thợ tài hoa của đồng bào Giẻ Triêng

Tại chương trình phục dựng Lễ Mừng lúa mới của dân tộc Giẻ Triêng vừa diễn ra ở xã Dục Nông, tỉnh Quảng Ngãi, hình ảnh khiến nhiều người ấn tượng nhất là những chàng trai, cô gái Giẻ Triêng rạng rỡ trong những bộ trang phục thổ cẩm truyền thống – niềm tự hào bao đời của đồng bào Giẻ Triêng nơi đây. Trong không khí rộn ràng ấy, từ người già đến người trẻ, từ phụ nữ đến thanh niên đều hòa mình vào những điệu xoang mềm mại và lời hát cổ truyền vang vọng núi rừng. 

Để có những bộ trang phục truyền thống rực rỡ, góp phần tô đậm thêm không gian sắc màu cho lễ hội, không thể không nhắc đến chị Y Loan, người phụ nữ bền bỉ giữ lửa nghề dệt thổ cẩm giữa nhịp sống hiện đại.

Chị Y Loan (bìa phải) cùng chị em trong làng múa xoang

Chị Y Loan cho biết: Đối với phụ nữ Giẻ Triêng, nghề dệt thổ cẩm là một phần không thể thiếu, không chỉ là trang phục sinh hoạt hàng ngày mà còn chứa đựng những giá trị tinh thần sâu sắc, phản ánh đời sống, tín ngưỡng và câu chuyện lịch sử của dân tộc.

Chị kể: "Tôi là người Giẻ Triêng, sinh ra và lớn lên tại làng Đắk Răng. Từ nhỏ, tôi đã "học lỏm" nghề dệt từ mẹ và bà, tự xin những khúc chỉ thừa để dệt những tấm nhỏ".

Từ những mẩu chỉ thừa xin của mẹ, cô bé Y Loan ngày nào miệt mài dệt những tấm vải nhỏ. Đến 15 tuổi, chị đã thành thạo mọi công đoạn, từ mắc sợi, canh khung đến tạo hoa văn. Những tấm vải thổ cẩm chị làm ra được dùng trong gia đình, cho con cái, giúp chị không phải mua hay mượn của ai.

Chị cũng tiết lộ một nét văn hóa độc đáo: "Từ ngày còn nhỏ, tôi đã được bà và mẹ dạy rằng, phải dệt vải thật đẹp thì mới cưới được chồng! Người con gái không biết dệt sẽ khó lấy chồng. Đây được xem như thước đo sự siêng năng, trưởng thành của người con gái Giẻ Triêng".

Thổ cẩm Giẻ Triêng mang sắc vàng, đỏ, đen, trắng – những gam màu truyền thống tượng trưng cho đất, trời, rừng núi. Mỗi họa tiết đều chứa đựng ý nghĩa riêng, phản ánh đời sống, tín ngưỡng và câu chuyện của cộng đồng.

Chi Y Loan hỗ trợ già làng thực hiện các nghi thức cúng mừng lúa mới

Ngày trước, muốn có màu đẹp, đàn ông phải vào rừng tìm cây nhuộm, mất vài ngày mới mang về. Phụ nữ đảm nhận công đoạn giã, nấu và nhuộm sợi, rồi mới bắt đầu dệt. "Một bộ trang phục ngày xưa có khi cả tháng mới xong, vì thiếu vật liệu, màu nhuộm phải tự làm", chị Y Loan nhớ lại.

Ngày nay, chỉ màu được bán sẵn giúp việc dệt thuận tiện hơn. Nhờ cải tiến kỹ thuật dệt nhiều sợi cùng lúc, chị có thể hoàn thành một bộ trang phục lớn trong một tuần, bộ nhỏ chỉ 3–4 ngày.

Nâng tầm sản phẩm truyền thống, phát triển sản phẩm du lịch

Chị Y Loan tâm sự, ngày nay nhiều bạn trẻ nay không mặn mà với nghề dệt truyền thống. Bản thân chị cũng nhiều lần muốn bỏ nghề vì nhiều rào cản. Nhưng tình yêu dành cho những hoa văn truyền đời đã níu chị ở lại: "Những khi thêu hoa văn đẹp, tôi mải mê đến mức quên ăn. Cứ thế mà làm được đến hàng trăm sản phẩm", chị Y Loan cho hay.

Từ những trăn trở sâu sắc về nguy cơ mai một của nghề truyền thống, chị Y Loan đã mạnh dạn sáng tạo và đổi mới các dòng sản phẩm, đưa thổ cẩm Giẻ Triêng hòa nhập với nhịp sống hiện đại. Ngày nay, chị không chỉ dệt nên trang phục truyền thống mà còn cho ra đời nhiều mặt hàng ứng dụng được thị trường ưa chuộng như túi xách, ví cầm tay, khăn choàng, và đồ trang trí.

Trang phục thổ cẩm truyền thống của phụ nữ Giẻ Triêng

Sản phẩm thổ cẩm Giẻ Triêng nhờ vậy đã vượt ra khỏi phạm vi cộng đồng, trở thành món quà lưu niệm độc đáo và mặt hàng thời trang. Mỗi sản phẩm đều được đánh giá cao bởi sự hài hòa trong màu sắc, đường nét hoa văn tinh tế, và đặc biệt là những câu chuyện văn hóa ẩn chứa đằng sau, giúp du khách cảm nhận trọn vẹn bản sắc của dân tộc Giẻ Triêng.

Không chỉ giữ lửa nghề thổ cẩm, chị Y Loan còn truyền dạy hát dân ca cho các em nhỏ. Chị thuộc nhiều bài hát dân ca, điệu múa xoang nhất trong làng, thường xuyên đi biểu diễn tại các sự kiện.

Nhờ sự tận tâm từ chị mà học sinh cấp 1, cấp 2 của xã đều có trang phục truyền thống để mặc đến trường. Nhìn lũ trẻ tung tăng trong váy áo thổ cẩm, đeo cặp do chính tay mình dệt, chị bảo đó là niềm tự hào lớn nhất.

Nghề dệt thổ cẩm của dân tộc Giẻ Triêng đang được làm mới, thổi một làn gió hiện đại vào bản sắc văn hóa truyền thống, nhờ những người phụ nữ như chị Y Loan. Họ không chỉ là người thợ tài hoa mà còn là những sứ giả văn hóa, góp phần kết nối quá khứ với hiện tại, đưa những giá trị cổ xưa vươn xa hơn trong đời sống hôm nay.

Chị Y Loan từng nhận nhiều bằng khen của Hội LHPN huyện Ngọc Hồi (Kon Tum cũ) và UBND xã Đắk Dục cũ; hiện được địa phương đề xuất lên cấp tỉnh khen thưởng vì thành tích xuất sắc trong giữ gìn nghề thủ công mỹ nghệ Giẻ Triêng.