Chuyên gia Võ Thị Mỹ Duyên: Nhiều phụ nữ Việt sẽ khởi nghiệp sang các lĩnh vực Giáo dục, Công nghệ cao, AI

Trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành tâm điểm chú ý trên toàn cầu - không còn là khái niệm của tương lai, AI đã và đang được ứng dụng thực tế trong nhiều lĩnh vực, từ giáo dục, y tế đến kinh doanh, và bước đầu mang lại những kết quả tích cực. Đặc biệt, với phụ nữ, nhất là những người đang khởi nghiệp hoặc muốn cân bằng giữa công việc và chăm sóc gia đình, AI mở ra cơ hội mới để tiết kiệm thời gian, tối ưu hoá nguồn lực và tiếp cận tri thức nhanh hơn. Tuy nhiên, vẫn còn không ít rào cản khiến nhiều phụ nữ chưa thể tận dụng hiệu quả công nghệ này, từ thiếu kỹ năng số đến hạn chế về cơ hội tiếp cận công nghệ.

Để hiểu thêm về tính ứng dụng của AI tạo sinh dành riêng cho đối tượng phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ khởi nghiệp, chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với bà Võ Thị Mỹ Duyên - Giám đốc Đào tạo Học viện Kỹ năng VTALK, đại sứ Talent Generation thuộc Trung tâm UNESCO Văn hóa Giáo dục & Đào tạo, UNESCO-CEP. Bà Võ Thị Mỹ Duyên cũng là Doanh nhân TP. Hồ Chí Minh tiêu biểu 2024 do Hiệp hội Doanh nghiệp TPHCM (HUBA) vinh danh doanh nhân có những đóng góp tiêu biểu cho sự phát triển kinh tế, xã hội của Thành phố Hồ Chí Minh.

PV: Thưa bà, có ý kiến cho rằng phụ nữ khởi nghiệp thiệt thòi hơn nam giới do vừa phải gánh trách nhiệm gia đình, vừa thiếu thời gian đầu tư cho doanh nghiệp. Quan điểm của bà về vấn đề này như thế nào? Và sự xuất hiện của AI tạo sinh (Generative AI) gần đây có tác động như thế nào?

Bà Mỹ Duyên: Thực tế tại Việt Nam và nhiều quốc gia khác cho thấy, phụ nữ khi khởi nghiệp thường phải đối mặt với “gánh nặng kép”: vừa lo cho gia đình, vừa gồng gánh doanh nghiệp. Họ thường thiếu thời gian, thiếu mạng lưới kết nối kinh doanh và cả cơ hội tiếp cận công nghệ, vốn đầu tư hay cố vấn chuyên môn. Đó là những rào cản vô hình nhưng rất thực tế. Trong các nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới và UN Women, phụ nữ làm chủ doanh nghiệp nhỏ thường ít được tiếp cận nguồn lực tài chính và đào tạo hơn nam giới, không phải vì năng lực yếu hơn mà vì thiếu thời gian và không gian để phát triển.

Tuy nhiên, chính vì đặc thù ấy mà AI tạo sinh (Generative AI) - đặc biệt là các công cụ như ChatGPT, Copilot, Claude... - lại mở ra một “cánh tay đắc lực” chưa từng có cho phụ nữ khởi nghiệp.

Thứ nhất, AI tạo sinh giúp tiết kiệm thời gian một cách đáng kinh ngạc. Một người phụ nữ đang làm mẹ, có thể vừa cho con ăn, vừa lên kế hoạch marketing với sự hỗ trợ của ChatGPT. Một bài viết quảng bá sản phẩm trước đây mất 3 tiếng, nay chỉ cần 15 phút hiệu chỉnh từ bản nháp AI đề xuất.

Thứ hai, AI đóng vai trò như một “đồng đội thầm lặng”: hỗ trợ soạn hợp đồng, kế hoạch kinh doanh, định giá sản phẩm, viết email, dịch tài liệu, thậm chí lên ý tưởng thiết kế hoặc đặt tên thương hiệu. Những kỹ năng mà không phải ai cũng được đào tạo bài bản, giờ đây có thể tiếp cận dễ dàng, miễn phí hoặc chi phí rất thấp.

Thứ ba, AI giúp phụ nữ tự tin hơn. Rất nhiều chị em e dè khi trình bày ý tưởng vì lo thiếu chuyên môn hay trình bày không tốt. Nay có AI trợ giúp, họ có thể luyện nói, luyện viết, mô phỏng đối thoại với nhà đầu tư, luyện phỏng vấn tuyển dụng... trước khi bước vào thực tế.

Mặc dù phụ nữ khởi nghiệp có những thiệt thòi đặc thù - nhưng đó không phải là cái cớ để họ bị bỏ lại phía sau, mà là lý do để chúng ta hỗ trợ họ mạnh mẽ hơn. Và AI tạo sinh - nếu biết dùng đúng cách - đang là bước ngoặt để phụ nữ khởi nghiệp tiến lên dẫn đầu trong thời đại mới.

PV: Tại Việt Nam, một nhóm lớn phụ nữ khởi nghiệp đến từ khu vực phi chính thức và ít có cơ hội tiếp cận công nghệ cao. Vậy theo bà, làm sao để AI tạo sinh – một công nghệ tưởng như “xa vời”– có thể thực sự chạm tới nhóm phụ nữ này? Cụ thể thì những công việc nào của nữ Founder có thể ứng dụng AI tạo sinh để giảm tải hiệu quả nhất?

Bà Mỹ Duyên: AI tạo sinh không xa vời với phụ nữ khởi nghiệp khu vực phi chính thức nếu chúng ta biết cách đưa công nghệ ấy về gần với cuộc sống thường ngày. Những chị em bán hàng online, làm bánh tại nhà hay may gia công tại nhà hoàn toàn có thể dùng AI – miễn là được hướng dẫn theo cách đơn giản, dễ hiểu, thực hành ngay.

Thay vì phải tự viết bài quảng cáo, họ có thể nhờ ChatGPT gợi ý nội dung hấp dẫn trong vài phút. Thay vì ngồi soạn tin nhắn chăm sóc khách hàng, AI có thể giúp họ soạn sẵn mẫu lịch sự, chuyên nghiệp. Từ việc đặt tên sản phẩm, tạo hình ảnh đơn giản trên Canva AI, cho đến việc đăng ký giấy phép kinh doanh, hỗ trợ IT, pháp luật – tất cả đều có thể được AI hỗ trợ hiệu quả.

Vấn đề ở đây không nằm ở công nghệ, mà ở cách tiếp cận. Chúng ta cần những buổi hướng dẫn “cầm tay chỉ việc”, cần ngôn ngữ dễ hiểu, và cần ứng dụng AI vào những thứ quen thuộc nhất. Ví dụ hướng dẫn phụ nữ dùng AI lựa trái cây (dưa hấu, sầu riêng), hay tạo trò chơi cho trẻ 3 tuổi từ những vật dụng sẵn có giúp phát triển phản xạ xúc giác. Khi phụ nữ thấy những ứng dụng đó thiết thực và giúp họ tiết kiệm thời gian, bớt áp lực, họ sẽ chủ động học tập và áp dụng vào công việc chuyên môn.

Chuyên gia Võ Thị Mỹ Duyên Đào tạo Ứng dụng AI tạo sinh cho các doanh nghiệp

PV: Nhiều người nghĩ rằng chỉ doanh nghiệp lớn mới có thể dùng AI. Vậy với doanh nghiệp nhỏ hoặc khởi nghiệp cá nhân, liệu việc ứng dụng AI có khả thi không?

Bà Mỹ Duyên: Đây là quan niệm rất phổ biến nhưng không còn đúng trong thời đại AI tạo sinh. Trước đây, doanh nghiệp nhỏ khó tiếp cận công nghệ AI (hay còn gọi là AI truyền thống) vì chi phí cao, cần đội ngũ kỹ thuật riêng. Nhưng với AI tạo sinh như ChatGPT, Canva AI, Google Gemini, mọi rào cản gần như bị xóa bỏ.

Chỉ với một chiếc điện thoại và vài thao tác đơn giản, chủ doanh nghiệp nhỏ có thể viết bài quảng cáo, lên ý tưởng sản phẩm, lập kế hoạch kinh doanh, thiết kế hình ảnh, chăm sóc khách hàng… mà không cần thuê thêm nhân sự. Chi phí gần như bằng 0 nếu sử dụng phiên bản miễn phí.

Thực tế cho thấy những người làm việc một mình – Solo-Business mới là nhóm ứng dụng AI tạo sinh nhiều và linh hoạt nhất hiện nay.

PV: Nhiều người cho rằng AI tạo sinh có thể giúp “một người bằng cả một phòng ban”, nhưng thực tế triển khai trong các mô hình khởi nghiệp nhỏ lại gặp cản trở do thiếu dữ liệu, nội dung mẫu, và kỹ năng tư duy phản biện. Vậy AI có đang bị “thần thánh hóa” quá mức với phụ nữ khởi nghiệp không?

Bà Mỹ Duyên: Đúng là AI tạo sinh đang bị một bộ phận “thần thánh hóa” quá mức, dễ khiến các startup, đặc biệt là phụ nữ khởi nghiệp, những người mới bắt đầu kỳ vọng quá cao, rồi vỡ mộng khi AI không hiểu ngành nghề, trả lời sai hoặc thiếu thực tế.

AI không phải là phép màu. Nó chỉ tốt khi người dùng biết đặt câu hỏi đúng, có sẵn dữ liệu cơ bản, và biết chỉnh sửa kết quả theo hoàn cảnh cụ thể. Đây là những kỹ năng mà nhiều phụ nữ khởi nghiệp còn thiếu. Họ không được đào tạo về tư duy phản biện, không có mẫu nội dung, không biết đánh giá thông tin AI tạo ra đúng sai ra sao.

Vì vậy, nếu chỉ nói “dùng AI là làm được hết” mà không đi kèm đào tạo kỹ năng số cơ bản, hướng dẫn cách kiểm tra thông tin và tư duy phản biện, thì chẳng khác nào đưa một công cụ tốt vào tay người chưa có nền tảng - dễ sai, dễ nản, và cuối cùng bỏ cuộc.

AI là công cụ hỗ trợ rất đắc lực, nhưng AI cũng giống như một người thư ký - thực hiện công việc theo chỉ dẫn từ “sếp”. Công việc muốn hiệu quả thì sếp phải giỏi, có tầm nhìn, chiến lược và kiến thức chuyên môn cao.

PV: Vậy theo bà, AI có thể hỗ trợ gì cho những vấn đề sâu hơn - như thiếu mentor, thiếu tự tin, hoặc bị định kiến khi khởi nghiệp?

Bà Mỹ Duyên: AI không thể thay thế con người trong việc truyền cảm hứng hay chữa lành tổn thương tâm lý, nhưng nó có thể là người bạn đồng hành đầu tiên - thầm lặng, kiên nhẫn, và không phán xét.

Với những phụ nữ thiếu mentor, AI có thể đóng vai trò như một “huấn luyện viên sơ cấp”, gợi ý lộ trình khởi nghiệp, trả lời những câu hỏi cơ bản mà họ ngại hỏi người thật. Khi thiếu tự tin, họ có thể luyện nói, luyện viết, luyện trình bày ý tưởng với AI - bao nhiêu lần cũng được, không sợ bị chê cười. Điều đó giúp họ “làm nóng” bản thân trước khi bước ra đời thực.

Còn định kiến xã hội thì không thể xóa bỏ trong một sớm một chiều, nhưng khi phụ nữ có thêm công cụ, họ sẽ chủ động hơn, làm việc hiệu quả hơn, và tự khẳng định mình bằng kết quả. Chính hiệu quả đó sẽ là câu trả lời rõ ràng nhất cho những định kiến.

Tóm lại, AI không thay thế được mentor, nhưng có thể trao cho phụ nữ một không gian an toàn để luyện tập, tư duy và phát triển – thứ mà rất nhiều người khởi nghiệp một mình đang thiếu trầm trọng. Và đôi khi, chỉ cần một công cụ luôn sẵn sàng lắng nghe cũng đã đủ để một người phụ nữ dám bắt đầu hành trình của mình.

Phụ nữ thời AI

PV: Nhiều phụ nữ khởi nghiệp trong lĩnh vực truyền thống như thủ công mỹ nghệ, ẩm thực, nông sản… Họ có cần AI không? Và nếu có, đâu là lộ trình ứng dụng phù hợp, vừa sức, không khiến họ “ngợp công nghệ”?

Bà Mỹ Duyên: Phụ nữ làm thủ công, ẩm thực, nông sản truyền thống càng cần AI, không phải để làm thay nghề của họ, mà để bán sản phẩm tốt hơn, truyền thông hiệu quả hơn, và mở rộng thị trường một cách thông minh hơn.

Họ không cần học AI theo cách phức tạp. Điều họ cần là một lộ trình vừa sức, thực tế, ví dụ:

Giai đoạn 1: Làm quen với ChatGPT để viết mô tả sản phẩm, đặt tên món ăn, viết bài đăng Facebook hấp dẫn hơn.

Giai đoạn 2: Dùng Canva AI thiết kế tem nhãn, poster quảng bá mà không cần thuê designer.

Giai đoạn 3: Lập kế hoạch kinh doanh đơn giản, tạo bảng giá, kịch bản chăm sóc khách qua AI.

Giai đoạn 4: Khám phá thêm các công cụ nâng cao như dịch thuật, phân tích phản hồi khách hàng, hoặc tạo video hướng dẫn sản phẩm.

Quan trọng là ứng dụng từng bước nhỏ, bằng ngôn ngữ đời thường, kết hợp thực hành trực tiếp trên sản phẩm thật của họ. Khi thấy kết quả cụ thể, tiếp cận nhiều khách hàng hơn, họ sẽ tiếp tục học tập nâng cao thêm năng lực.

PV: Một bộ phận lớn phụ nữ Việt Nam có xu hướng khởi nghiệp trong ngành Mỹ phẩm - Làm đẹp - Spa. Liệu AI tạo sinh có làm thay đổi xu hướng khởi nghiệp của phụ nữ Việt trong thời gian tới?

Bà Mỹ Duyên: Ngành Mỹ phẩm - Làm đẹp - Spa là mảnh đất khởi nghiệp quen thuộc với phụ nữ Việt Nam, vì nó tận dụng được thế mạnh tự nhiên về thẩm mỹ, chăm sóc và sự khéo léo. Tuy nhiên, chính vì phổ biến nên mức độ cạnh tranh cũng rất cao. Sự xuất hiện của AI tạo sinh cùng với tinh thần chuyển đổi số quốc gia theo Nghị quyết 57 và Nghị quyết 68 có thể sẽ mở ra một làn sóng mới trong thời gian sắp tới. Tôi cho rằng đến năm 2030 nhiều phụ nữ Việt sẽ khởi nghiệp dịch chuyển dần sang các lĩnh vực giáo dục, công nghệ cao, dịch vụ số và AI.

Nhờ các công cụ như ChatGPT, Canva AI, Notion AI…, một người phụ nữ không cần có nền tảng IT vẫn có thể xây dựng khóa học trực tuyến, phát triển kênh giáo dục cá nhân, mở dịch vụ cố vấn tâm lý, huấn luyện kỹ năng, hay thậm chí khởi nghiệp trong lĩnh vực dịch vụ số như viết nội dung, quản trị thương hiệu số, xây dựng sản phẩm số.

Đặc biệt, những nội dung trong Nghị quyết 57 đang thúc đẩy mạnh mẽ hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, trong đó phụ nữ chính là một lực lượng tiềm năng nếu được đào tạo và hỗ trợ đúng cách. Còn Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân tạo điều kiện để phụ nữ tự tin mở rộng hoạt động khởi nghiệp sang lĩnh vực công nghệ mà không cần quy mô lớn.

PV: Bà có lời khuyên gì dành cho phụ nữ Việt khởi nghiệp trong thời đại mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc?

Bà Mỹ Duyên: Chúng ta vừa kỷ niệm 50 năm giải phóng Miền Nam, thống nhất đất nước và sắp tới là 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Phụ nữ Việt Nam đã từng là những người gìn giữ gia đình qua chiến tranh, gánh cả gian khó trên vai mà vẫn nuôi con khôn lớn. Hôm nay, trong một kỷ nguyên mới – nơi dân tộc đang chuyển mình mạnh mẽ nhờ trí tuệ nhân tạo, công nghệ số, đổi mới sáng tạo – phụ nữ không chỉ còn là hậu phương. Phụ nữ đang là người mở đường.

Bước vào giai đoạn nơi công nghệ, trí tuệ nhân tạo và đổi mới sáng tạo đang trở thành động lực phát triển, phụ nữ Việt Nam đang từng bước trở thành những người tiên phong, dấn thân vào các lĩnh vực trước đây vốn ít người nghĩ rằng phụ nữ có thể làm được: công nghệ, giáo dục số, khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Họ không cần phải hoàn hảo, họ chỉ cần dám bắt đầu. Không cần phải thật giỏi mới dám dùng AI. Dùng rồi, sẽ thấy mình giỏi hơn mỗi ngày.

Trong thời đại chuyển mình của đất nước, mỗi bước tiến của phụ nữ, dù nhỏ nhưng cũng là một phần trong hành trình lớn của dân tộc.

Cảm ơn những chia sẻ hữu ích từ chuyên gia Võ Thị Mỹ Duyên!